شهرداری تهران به‌تازگی ضمن ممنوعیت زباله‌گردی کودکان در پایتخت، برای انجام مسئولیت قانونی خود اعلام آمادگی کرده تا با تشدید نظارت بر پیمانکاران بازیافت، از به‌کارگیری کودکان در این بخش جلوگیری کند.
براساس این طرح، شهرداران مناطق، مسئول برخورد با پیمانکارانی هستند که کودکان را برای جمع‌آوری زباله به‌کار می‌گیرند. شهرداری تهران همچنین از شهروندان خواسته است در صورت مشاهده تخلف، با شماره ۱۳۷ تماس بگیرند.
موضوع ممنوعیت زباله‌گردی کودکان به پاییز ۹۸ برمی‌گردد که قرار شد سازمان بهزیستی با همکاری وزارت کشور، مرحله دوم ساماندهی کودکان کار را کلید بزند. آن زمان « حبیب‌الله مسعودی فرید » معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی با بیان اینکه در این مرحله زباله‌گردی کودکان ممنوع شده، اعلام کرد پیمانکاران شهرداری نیز موظف به اجرای این قانون شدند و نباید از کودکان برای این کار استفاده کنند.
براساس آمارهای موجود، بیشتر کودکان زباله‌گرد از اتباع افغانستان هستند که به‌صورت خانوادگی در گاراژها و گودهای تهران سکونت دارند.
این کودکان در طول روز در سطح شهر پخش شده و پس از جمع‌آوری زباله‌های خشک، آنها را به‌وسیله خودروهای سرپوشیده به گاراژها انتقال می‌دهند.
اگرچه براساس قانون، سن کار در کشور ۱۵ سال است، اما محمدرضا جوادی یگانه معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران گفته، از این پس شهرداران مناطق، مسئول برخورد با پیمانکارانی هستند که در محدوده آنها اقدام به به‌کارگیری کودکان زیر ۱۸ سال در حوزه تفکیک پسماند (زباله‌گردی) کرده‌اند.
به گفته وی، کودک زباله‌گرد در این روند مجرم نیست، بلکه یک قربانی است که در فضای ایجاد شده برای سوءاستفاده به کار گرفته شده و هدف ما حذف فضای سوءاستفاده و برخورد با متخلفان اصلی است.
زباله‌گردی و آسیب‌های جسمی و روانی
فاطمه قاسم‌زاده روانشناس و رئیس هیات مدیره « شبکه یاری کودکان کار و خیابان » درباره این طرح به ایرناپلاس می‌گوید: این طرح به‌نوعی درخواست شبکه یاری کودکان کار در ارتباط با ممنوعیت بدترین اشکال کار برای کودکان بود. به این معنی که اگر ما نتوانیم ممنوعیت کار کودکان را ایجاد کنیم، حداقل بدترین نوع کار کودکان را منع و حذف کنیم.
«واقعیت این است که زباله‌گردی واقعاً از بُعد جسمی و روانی به‌شدت آسیب‌رسان است. این کار سبب نوعی احساس تحقیر می‌شود که باید زباله‌هایی که دیگران ایجاد کرده‌اند را جمع کند؛ البته عفونت و بیماری‌های جسمی را نیز برای آنها به همراه دارد.
۴ هزار کودک زباله‌گرد در تهران
به گفته وی، براساس پژوهش‌هایی که توسط چند انجمن عضو شبکه یاری در ارتباط با کودکان زباله‌گرد انجام شده، تا حدودی مشخص شد که نزدیک به چهار هزار کودک زباله‌گرد در تهران وجود دارد. براین اساس، جلسه‌هایی با مرکز خدمات شهرداری تهران برگزار شد که حداقل بخش رسمی این زباله گردی ممنوع شود.
بخش غیررسمی زباله‌گردی همچنان رهاست
قاسم‌زاده می‌گوید: زباله‌گردی یک بخش رسمی با حدود ۱۵ پیمانکار است که به‌صورت رسمی قرارداد می‌بندند و کار را انجام می‌دهند. اما بخش بزرگی از زباله‌گردی به‌صورت غیررسمی انجام می‌شود که حتی خود شهرداری هم به‌طور کامل در جریان آمار این بخش نیست. اما همین که بخش رسمی قبول کرده‌اند کودکان را به کار نگیرند، یک قدم رو به جلوست. البته این نگرانی وجود دارد که کودکان زباله‌گرد مجبور شوند از بخش رسمی به بخش غیررسمی گرایش یابند که برای جلوگیری از این اتفاق باید حمایت‌هایی از این کودکان انجام شود.
وی می‌افزاید: ظاهراً قضیه این است که با افراد قرارداد بسته می‌شود، اما گاه با بزرگسال قرارداد می‌بندند اما کسی که به خیابان می‌آید کودک است. واقعیت اینکه هیچ‌چیز شفاف نیست. یعنی اگر به طور قانونی پیمانکارها ملزم شوند با کودکان قرارداد نبندند، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که به‌صورت دیگری از این کودکان استفاده نشود.
به اعتقاد وی، حالا که این قانون به‌درستی وضع شده، انتظار این است که به درستی نیز اجرا شود. یک حکمرانی درست و مسئولیت‌پذیر، ضمن وضع قانون، باید آن را اجرا کرده و بر حُسن اجرای آن نظارت داشته باشد اما متأسفانه مشکلاتی در اجرا دیده می‌شود.
آیا ارائه خدمات اجتماعی کافی است؟
در واقع مساله اصلی این است: اکنون که این چهار هزار کودک به هر دلیل مشغول کارند، اگر نتوانند زباله‌گردی کنند، به چه کاری مشغول شوند؟
قاسم‌زاده در این باره می‌گوید: اگر کاری برای کودکان پیش‌بینی نشود احتمال دارد به کاری روی بیاورند که اگر بدتر از زباله‌گردی نباشد، بهتر نیز نخواهد بود. پیشنهادهایی در سطح بین‌المللی و همچنین در کشور ما وجود دارد.
پیشنهاد نخست، حمایتی است که اگر نمی‌توانیم زباله‌گردی را در کودکان به‌دلایل مختلف که به طور عمده به ساختارهای اجتماعی و اقتصادی جامعه بر می‌گردد، حذف کنیم، از این کودکان «حمایت اجتماعی» کنیم و حداقل در کنار آن، برخی حمایت‌های آموزشی، بهداشتی و تغذیه‌ای از آنها داشته باشیم.
وی تاکید دارد که این حمایت‌ها تاثیر آنچنانی نداشته و بیشتر می‌تواند جنبه صوری داشته باشد؛ البته در نگاه بدبینانه شاید سبب شود تا با این حمایت کودکان در این کار تثبیت شوند.
جوادی یگانه معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران درباره حمایت‌های اجتماعی از کودکان زباله‌گرد گفته، براساس هماهنگی با وزارت رفاه، کودکانی که در مراکز پرتو آموزش می‌بینند، از نهضت سوادآموزی گواهی رسمی دریافت خواهند کرد.
تغییر کار کودک شاید راه‌حل بهتری باشد
اما از نگاه قاسم‌زاده، راهکار درست در این زمینه، تغییر کار کودکان است که البته به گفته وی اجرای آن در کشور به طور قطع با مشکلاتی همراه خواهد بود.
قاسم‌زاده می‌افزاید: هند این تجربه را داشته است. به این معنی که کودکان را از آن کار خارج و برای آنها شغل جدیدی دست‌وپا کرده است. البته یکی از جنبه‌های تحقق این پیشنهاد، موضوع سه جانبه‌گرایی است. ما سه جانبه‌گرایی را در کارگران بزرگسال داریم که هر تصمیمی برای کارگران بگیرند باید در چارچوب گروهی باشد که نماینده کارگران، نماینده دولت و نماینده بخش خصوصی در آن حضور داشته باشد.
به گفته وی، در هند این سه‌جانبه‌گرایی را ایجاد کردند و نمایندگان سازمان‌های غیردولتی، سازمان دولتی مطلع و بخش خصوصی، هر سه به دنبال یافتن کار دیگری برای کودک می‌روند.
این روانشناس ادامه می‌دهد: دولت می‌تواند برخی از کارها را پیشنهاد کند. حتی فکر می‌کنم اگر بخواهیم این روش را به کار گیریم، خود شهرداری می‌تواند مؤثر باشد زیرا یک سری بازار و فروشگاه مانند بازار میوه و تره‌بار، بازار گل یا پارک‌های مختلف را در سطح شهر دارد که در آنجا ممکن است کارهایی سبک برای بچه‌های وجود داشته باشد. بنابراین شهرداری و سازمان‌های دولتی امکاناتی دارند که می‌توانند کار پیشنهاد دهند.
وی می‌افزاید: در این میان، سازمان‌های غیردولتی نیز می‌توانند مؤثر باشند؛ البته کار سازمان غیردولتی این است که مطالبه کند تا کودک، کار نکند اما به هر حال برای حذف چنین کارهایی مانند زباله‌گردی تغییر کار کودک نیز می‌تواند یک راه‌حل کوتاه‌مدت و مؤثر باشد. بخش خصوصی نیز می‌تواند بیشترین کمک را در این بخش داشته باشد و کارهایی را پیشنهاد کند که آسیب‌های آن از زباله‌گردی بسیار کمتر است.
نظر شما